Patron strony
Menu
Autor: Przemysław Strażyński
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu, Zakład Entomologii i Agrofagów Zwierzęcych
Początkowe fazy wzrostu rzepaku to okres, w którym młode rośliny są szczególnie narażone na działanie szkodników, ponieważ nawet nieznaczne uszkodzenia w okresie wschodów wpływają na wysokość plonów. W okresie jesiennej wegetacji rzepak ozimy narażony jest na uszkodzenia powodowane przez szkodniki już od momentu kiełkowania nasion. Na tym etapie największym zagrożeniem są wielożerne szkodniki glebowe – pędraki, rolnice, drutowce i lenie, zwłaszcza na plantacjach, na których ograniczono agrotechnikę. Mogą żerować na kiełkujących nasionach powodując zamieranie siewek, a następnie podgryzają młode rośliny uszkadzając system korzeniowy i podstawy pędu. Podziemne części roślin uszkadzają także larwy śmietki kapuścianej, która obecnie uważana jest za najgroźniejszego szkodnika rzepaku ozimego. Jej larwy żerują na korzeniach i szyjce korzeniowej, w których drążą chodniki. Korzenie rzepaku podczas jesiennej wegetacji uszkadzają także larwy chowacza galasówka. W latach wilgotnych problemem mogą być także ślimaki nagie, uszkadzające liścienie i pierwsze liście.
Obecnie duży problem w jesiennej ochronie rzepaku stanowią mszyce – wektory wirusów żółtaczki rzepy (ang. TuYV). Oprócz mszycy kapuścianej masowo pojawia się także mszyca brzoskwiniowa. Obecność mszyc na jesiennych zasiewach rzepaku świadczy o postępujących zmianach klimatu. Ciepłe okresy powodują również, że na uprawach rzepaku ozimego coraz liczniej pojawia się mączlik warzywny, który może powodować podobne uszkodzenia jak mszyce. Ciepła i sucha jesień sprzyja również pchełce rzepakowej i pchełkom ziemnym. Chrząszcze pchełek wygryzają początkowo niewielkie otwory w liścieniach i młodych liściach, ale gdy żerują masowo to mogą je całkowicie szkieletować. Z kolei larwy pchełki rzepakowej żerują w nerwach, ogonkach liściowych i pędach, larwy pchełki smużkowanej minują liście, a larwy pozostałych gatunków pchełek ziemnych uszkadzają korzenie. Przełom września i października to zwykle okres pojawu larw ostatniego pokolenia tantnisia krzyżowiaczka. Młode larwy tego szkodnika minują liście, a starsze zeskrobują tkankę miękiszową i skórkę liści. Powierzchnię asymilacyjną liści obniżają również larwy miniarki kapuścianki, które wygryzają miękisz pomiędzy górną i dolną skórką liścia. Ciepła jesień to także sprzyjające warunki dla gnatarza rzepakowca, którego żarłoczne larwy mogą na niewłaściwie chronionej plantacji w krótkim czasie doprowadzić do zniszczenia całej uprawy (podobnie jak gąsienice bielinków).
Szkodnik | Wielkość imago (mm) | Stadium szkodliwe | Stadium zimujące | Miejsce zimowania | Liczba pokoleń | Rośliny żywicielskie |
Bielinek kapustnik | 50* | larwa | poczwarka | przy pniach drzew, itp. | 2 | kapustowate |
Bielinek rzepnik | 40* | larwa | poczwarka | na glebie | 2 | kapustowate |
Chowacz galasówek | 2–3 | larwa | larwa/ chrząszcz | narośla/gleba | 1 | kapustowate |
Drutowce | 7–15 | larwa | larwa, imago | gleba | 1 (3–5 lat) | polifag |
Gnatarz rzepakowiec | 6–8 | larwa | larwa | gleba | 1–2 | kapustowate |
Mączlik warzywny | 1,5 | larwa, imago | imago | kapustowate | 4–5 | kapustowate, makowate |
Miniarka kapuścianka | 2–3 | larwa | poczwarka | gleba | 3 | kapustowate |
Mszyca kapuściana | 2–3 | larwa, imago | jaja | kapustowate, chwasty | kilkanaście | kapustowate |
Mszyca brzoskwiniowa | 2–3 | larwa, imago | jaja | brzoskwinia | kilkanaście | polifag |
Pchełka rzepakowa | 3–4 | larwa | imago | gleba | 1 | kapustowate |
Pchełki ziemne | 2–3 | larwa, imago | imago | gleba | 1 | kapustowate |
Pędraki | 10–30 | larwa (imago) | larwa, imago | gleba | 1 (2–5 lat) | polifag |
Rolnice | 35–50* | larwa | larwa | gleba | 1–2 | polifag |
Ślimaki | 45 | imago | jaja, imago | gleba | 1–2 | polifag |
Śmietka kapuściana | 5–6 | larwa | poczwarka | gleba | 3 | kapustowate |
Tantniś krzyżowiaczek | 15–18* | larwa | poczwarka/ motyl | chwasty/ / pod korą | 2–4 | kapustowate |
* rozpiętość skrzydeł
Szkodnik | Opis uszkodzenia |
Chowacz galasówek | Na szyjce korzeniowej lub korzeniu znaleźć można jedną lub kilka okrągłych, gładkościennych narośli o średnicy około 1 cm. Po przekrojeniu narośli, we wnętrzu znajduje się chodnik i larwa (lub kilka). |
Drutowce | Uszkodzenia systemu korzeniowego – odgryzione korzenie boczne i nadgryzienia korzenia głównego |
Pędraki | Uszkodzenia systemu korzeniowego – odgryzione korzenie boczne i nadgryzienia korzenia głównego. |
Rolnice | Rośliny są podgryzane w okolicach szyjki korzeniowej, co powoduje ich odcięcie od korzeni. Część z nich jest wciągana do otworów w glebie i tam zjadana. Czasami zaobserwować można objawy żerowania na liściach. |
Śmietka kapuściana | Na szyjce korzeniowej i korzeniach występują brązowe przebarwienia oraz miejsca nadgniłe. Korzenie boczne są częściowo lub całkowicie obumarłe. W zewnętrznej warstwie korzenia, jak też we wnętrzu szyjki korzeniowej znajdują się chodniki z obumarłą tkanką, w której żerują larwy. |
Szkodnik | Opis uszkodzenia |
Bielinki | Wygryzione w blaszce liściowej okienka. Starsze, bardziej żarłoczne gąsienice mogą szkieletować liście. |
Chowacz galasówek | Na korzeniach głównych widoczne okrągłe narośla (tzw. galasy), w których żeruje larwa (lub kilka). Uszkodzone rośliny są zahamowane we wzroście. |
Gnatarz rzepakowiec | Na dolnej stronie liści można zaobserwować ubytki tkanki zeskrobanej przez młode stadia larwalne oraz wygryzione w blaszce małe otwory. W przypadku masowego pojawu obserwuje się gołożery powodowane przez starsze stadia larwalne, zjadane są całe liście (pozostają jedynie nerwy główne). |
Mączlik warzywny | Opanowane części roślin są zahamowane w rozwoju, a w warunkach niedoboru wilgoci żółkną i zasychają. W przypadku licznej populacji można by zatem obawiać się słabszego przygotowania rzepaku do zimowania. Wektory wirusów. |
Miniarka kapuścianka | W okolicy ogonków liściowych i na blaszkach liściowych można zaobserwować ubytek tkanki miękiszowej pomiędzy dolną i górną skórką liści (tzw. „miny”). Wygryzione korytarze mogą obejmować znaczną powierzchnię liścia, istotnie redukując poziom asymilacji. |
Mszyca brzoskwiniowa Mszyca kapuściana | Masowo opanowane części roślin (głównie liści) są zahamowane w rozwoju, a w warunkach niedoboru wilgoci żółkną i zasychają. Wektory wirusów mozaiki rzepy – objawy to głównie przebarwienia liści i zahamowany rozwój porażonych roślin. |
Pchełka rzepakowa | Na liścieniach i liściach występują typowe objawy żerowania chrząszczy (sitowato wygryzione otwory i szkieletowanie liści). Larwy wykonują żer minujący w ogonkach liściowych, nerwach głównych oraz rdzeniu. |
Pchełki ziemne | Na liścieniach i liściach, a także na kiełkach wschodzących roślin widoczne małe, okrągłe wyżerki o średnicy około 1 mm. Uszkodzona tkanka liścieni traci szybko wodę i roślina zasycha w ciągu 2–3 dni. Kiełki zostają zniszczone jeszcze przed wydostaniem się na powierzchnię. |
Ślimaki | Siewki po wschodach zjadane są w całości lub ścinane przez ślimaki tuż nad powierzchnią gleby. |
krzyżowiaczek | Na liściach widoczne liczne, drobne, zwykle nieregularne, przezroczyste okienka powstałe po zeskrobaniu przez gąsienice dolnej skórki i miękiszu. Górna skórka w miarę wzrostu liścia pęka i otwory obejmują większą część blaszki liściowej. |
Integrowana ochrona roślin zakłada łączenie wszystkich dostępnych metod, a kluczowe znaczenie mają działania niechemiczne, przede wszystkim właściwa agrotechnika i płodozmian (w tym minimum 4-letnia przerwa w uprawie rzepaku na tym samym stanowisku) ograniczające szczególnie szkodniki żerujące na podziemnych częściach roślin. Stopniowo pojawiają się odmiany odporne lub tolerancyjne na agrofagi, a także dostosowane do danych rejonów uprawy. Zgodnie z założeniami KE oprócz większego nacisku na wykorzystywanie obecnych na plantacji organizmów pożytecznych przyszłością będą biopreparaty, choć aktualnie zarejestrowana jest tylko jedna zaprawa fungicydowo-insektycydowa. Metody niechemiczne pozwalają na istotne zmniejszenie poziomu chemizacji, ale nadal chcąc uzyskać zadowalające plony trzeba w sposób racjonalny stosować ochroną chemiczną. Decyzja o zastosowaniu chemicznego zwalczania szkodników musi wynikać z rzeczywistego zagrożenia danej plantacji, kiedy przekroczony zostaje próg ekonomicznej szkodliwości. Żeby go ustalić i precyzyjnie przeprowadzić zabieg zwalczania konieczny jest systematyczny monitoring plantacji. Ze względu na zmienne warunki pogodowe w okresie jesieni, przy doborze insektycydu należy uwzględnić optymalną temperaturę jego skutecznego działania i w miarę możliwość stosować substancje czynne przemiennie, aby zapobiec odporności szkodników i tym samym wzmocnić efektywność zwalczania. Najbardziej skuteczne i najmniej obciążające środowisko (zastępują kilka zabiegów nalistnych) są insektycydowe zaprawy nasienne. Zaprawy pośrednio ograniczają również inne szkodniki początkowych faz wzrostu rzepaku niż te, przeciwko którym są zarejestrowane.
| Szkodnik | Próg szkodliwości |
| Chowacz galasówek | 2–3 chrząszcze w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni |
| Gnatarz rzepakowiec | 1 larwa na 1 roślinie |
| Mszyce-wektory | pierwsze zauważone jesienią osobniki |
| Pchełka rzepakowa | 3 chrząszcze na 1 mb rzędu |
| Pchełki ziemne | 1 chrząszcz na 1 mb rzędu |
| Rolnice | 6–8 gąsienic na 1m2 |
| Śmietka kapuściana | 1 muchówka w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni |
| Tantniś krzyżowaczek | 1 gąsienica na 1 roślinie |
Substancje czynne zarejestrowane do zwalczania jesiennych szkodników rzepaku ozimego (stan na czerwiec 2023 r.)
Szkodnik | Grupa chemiczna (IRAC) | Substancja czynna | Opt. temp. działania |
BBCH –00 (przed siewem – zaprawianie) | |||
Pchełka rzepakowa Pchełki ziemne Śmietka kapuściana Gnatarz rzepakowiec | Antranilowe diamidy (28) | cyjanotraniliprol | nie dotyczy |
Pchełka rzepakowa Pchełki ziemne Śmietka kapuściana | Butenolidy (4D) | flupyradifuron | |
Pchełka rzepakowa Pchełki ziemne (ograniczanie) | Biologiczne (11A) | Bacillus amyloliquefaciens | |
BBCH 00 (w trakcie siewu) | |||
Pchełka rzepakowa Śmietka kapuściana | Pyretroidy (3A) | cypermetryna | nie dotyczy |
BBCH 10–19 (rozwój liści) | |||
Pchełka rzepakowa Pchełki ziemne | Pyretroidy (3A) | deltametryna lambda-cyhalotryna | poniżej 20°C |
Pyretroidy (3A) + neonikotynoidy (4A) | acetamipryd + lambda-cyhalotryna | szeroki zakres | |
Tantniś krzyżowiaczek | Pyretroidy (3A) + neonikotynoidy (4A) | acetamipryd + lambda-cyhalotryna | |
Mączliki | Pyretroidy (3A) + neonikotynoidy (4A) | acetamipryd + lambda-cyhalotryna | |
Gnatarz rzepakowiec | Pyretroidy (3A) | deltametryna lambda-cyhalotryna | poniżej 20°C |
Mszyce-wektory | Pyretroidy (3A) | deltametryna | poniżej 20°C |
Pyretroidy (3A) + neonikotynoidy (4A) | acetamipryd + lambda-cyhalotryna | szeroki zakres | |
Śmietka kapuściana | Pyretroidy (3A) | deltametryna | poniżej 20°C |
Pyretroidy (3A) + neonikotynoidy (4A) | acetamipryd + lambda-cyhalotryna | szeroki zakres | |
Sfinansowano z Funduszu Promocji Roślin Oleistych
Pozostańmy w kontakcie
